Мария Смольянинова эпифаниясе
«Эпифания» – рәссам Мария Смольянинованың эшләрен танылган Россия тарихчысы һәм сәнгать белгече Александр Мельник, Джеймс Джойсның әдәби эпифания концепциясен күздә тотып, шулай билгели.Бу сүздә күп мәгънә бар.
“Эпифания” грек сүзе. Чагылыш. Ачылыш. Иң нечкә көч, кыска вакытлы чаткын, караңгылыктан агып барган тормыш мизгелен тартып алып, фикер киеренкелеген, хәрәкәтне, тойгыны, вакыйганы, гамәлне, предметны яктырта. Кыска чаткыннар, көчләр агымы, кайвакыт бер-берсенә каршы килүче төрле күренешләрнең һәм хәтта тулысынча капма-каршылыкларның бер диалектик яктан бәйләнгән өзлексез агымга берләшүе», – күренекле совет шагыйре Юрий Левитанский Имант Зиедонис текстларын тәрҗемә иткәндә эпифания сүзенең мәгънәсен шулай тасвирлаган.
– күренекле совет шагыйре Юрий Левитанский Имант Зиедонис текстларын тәрҗемә иткәндә эпифания сүзенең мәгънәсен шулай тасвирлаган.
Безнең карашка, бу төшенчә чыннан да Мария Смольянинова иҗатының асылын бик дөрес чагылдыра. Лирик, уйчан, кайвакыт алдаучан, күзәтүчән, һәрвакыт көчле хис һәм тәэсирне яшерә. Мариянең офортлары тамашачыдан үз өстендә эшләүне таләп итә. Тын Зөя яры, аның чын табигый прототибы кебек үк, үзендә игътибар белән карарганда гына ачыла торган ачылышларны яшерә, сурәт һәм тамашачының диалогы сиздермичә башланып китә, әкренләп үзенең катлаулылыгы һәм эмоцияләренең матурлыгы белән ныграк мавыктыра. Мәскәү пейзажларының ачык төсләре һәм күләгәләре, «Мәскәү сериясе» иҗат эшләрендә ачыклаучы һәм юкка чыгаручы предметлар. Яки Мариянең «Кызыл йортта» яз» дип аталучы, иҗатының башлангыч елларында, рәссам Һәм сәнгать теоретигы Владимир Фаворскийның атаклы йортында башкарылган эше –, монохром сурәт, кеше ышанмаслык рәвештә, авторның рухи халәтендә катнашкан тойгыларны ачыклап, тамашачыны гаҗәпләндерә.
«Үзенең иҗади идеяләрен тапшыру өчен бердәнбер чара буларак офортны сайлау, Марияне тәртипле һәм үзенә карата таләпчән шәхес буларак тасвирлый. Гади рәссам гравировка ысулы белән эшли алмый. Чөнки бу алым техник әзерлекнең берничә этабын үтүне һәм эш барышы белән бәйле булган шактый вакыт чыгымнарын күздә тота… Һичшиксез, Мария Смольянинова Россия басма графикасы тарихында үз урынын алган инде. Ул үзен, һичшиксез, үзенчәлекле, индивидуаль сәнгать язуы һәм бай иҗади көче булган, оста дип белдерә. Киләчәктә дә аны иҗат юлында бик күп ачышлар көтә».
Екатерина Климова
Дәүләт Рус музееның
XVIII-XXI гасырлар гравюра бүлеге мөдире.
“Төнге караңгылык, иртәнге яки кичке эҗгер-меңгер, җиңел томан менә рәссамның яраткан мотивлары. Барысы да хыялдагы кебек, Мариянең иҗатындагы предметлар көндәлек төгәллеген, гадәти асылын югалталар һәм аның назлылыгына лаек булган дөньяга хас күренешләрнең үзенчәлекләренә ия булалар…. “
Александр Мельник
Офорт
Офорт (француз теле сүзтезмәсеннән forte азот кислотасы, турыдан-туры «көчле су») – басма графиканың бер төре, тирән басма техникасы.
Гасырлар дәвамында офорт рәссамнар (Альбрехт Дюрер, Жак Калло, Рембрандт Харменс ван Рейн, Франсиско Гойя, Пабло Пикассо, Джорджо Моранди һ.б.) тарафыннан сәнгать әсәрләре ясау өчен актив кулланыла.
Техника металл (бакыр, цинк яки тимер) пластинада кислоталы сызыклар һәм башка алымнар белән рәсем ясауны күздә тота. Аннан соң металл пластинага (басу формасына) буяу салына, дымлы кәгазь салына. Офорт станогындагы эз ике әйләнүче вал арасында көчле басым астында басма форманы әйләндерү нәтиҗәсендә салына. Басма формасы әлеге эшне берничә тапкыр кабатларга мөмкинлек бирә. Шуның аркасында иң нечкә сызыклар, нокталар югала һәм басмаларның сыйфаты төшә.
Заманча офортта күп алымнар бар: бастырылган штрих, акватинта, ачык бастыру, йомшак лак, лавис, резерваж һ.б. Металл гравюра техникасы: коры энә, меццо-тинто.
Рәссам аларның берсен куллана, яки бер эштә берничә техниканы берләштерә ала.
Офорт өстендә эшләү процессы металл пластина (такта) әзерләүдән башлана. Тактаны тигезлиләр, фаскаларын салалар, шомарталар, ялтыраталар һәм майсызландыралар. Алдан карандаш белән кәгазьгә ясалган рәсемне тактага күчерәләр. Алга таба эш нинди техниканы сайлауга бәйле.
Ашалган штрих – әлеге техника классик офорт дип атала (XVI гасыр башында барлыкка килгән). Тактаны кислотага чыдам лак белән каплыйлар, рәсемне офорт энәләре белән ясыйлар. Соңыннан, билгеле бер күләмдә азот кислотасы белән су катнаштырылган, ваннага урнаштыралар. Металлның сыдырылган урыннары кислота белән ашала. Штрихның тирәнлеге һәм зурлыгы металлның әлеге эретмәдә тору вакытына бәйле.
Акватинта – (барлыкка килү вакыты XVIII гасырга карый) бу техника ярдәмендә акварель белән ясалган рәсемгә охшаш йомшак төсләргә ирешергә мөмкин. Майсызланган такта асфальт яки канифоль порошогы белән каплана. Тактаны җылытканда порошок эри, өслеге кытыршы, бөртекле була. Рәсемнең ачык өлешләре кислотага чыдам лак белән этаплап буяла, ябык булмаган өлешләре эретмәдә ашала. Алдан эретү вакыты буенча төсләр шкаласы ясала.
Ачык ашалу – ачык металлның зур өлешләре эретмә белән ашатыла. Кислотага чыдам лак белән төрле фактуралар барлыкка килә. Кулланылган металлга бәйле рәвештә, төрле эффектларга ирешелә.
Йомшак лак – гадәти офорт җирлегенә май өстәлә, шуның аркасында лак йомшый һәм җиңел аерып алына. Такта эре бөртекле кәгазь белән каплана, аның өстенә карандаш белән рәсем ясыйлар. Үткәрелгән линияләр кәгазьне үтеп лакка ябыша. Кәгазь куптарып алынганда, аның белән лак кисәкчәләре дә алына. Эретелгәннән соң карандаш рәсемен хәтерләткән бөртекле штрих барлыкка килә.
Лавис – тактага канифоль тузан салына һәм эретәлә. Аннары пумала белән кислоталы эремә белән рәсем ясала һәм су белән юыла.
Резерваж – пумала һәм каләм ярдәмендә махсус кара белән тактага ясалган рәсемгә кислотага чыдам җирлек салына. Су белән эшкәртелгәч, басма формадагы металл өлешләре чистартыла.
Коры энә – металлга гравировка техникасы, анда сурәт чиста офорттагы кебек кислота белән такта эретеп түгел, ә махсус офорт энәсе белән гадәттә йомшак цинкка яки бакырга чүкеп ясала.
